طالبان به ادامه وضع محدودیت بر زنده‌گی شهروندان این بار سراغ کتاب‌خانه‌ها را گرفته و کتاب‌هایی را که مخالف ایدیولوژی خود تشخیص می‌دهند، مصادره کرده و از کتاب‌خانه‌ها دور می‌اندازند. طالبان به ناشران و کتاب‌فروشی‌ها هشدار دادهاند که اعتراض در برابر این تصمیم مجازات در پی دارد.
کتاب‌هایی که از سوی طالبان مصادره شده‌اند، شامل حوزه‌های ذیل است: روشنفکری دینی، نقد تاریخ سیاسی افغانستان، شخصیت‌ها و رهبران سیاسی، فقه جعفری، حقوق بشر، دموکراسی، نقد افراط‌گرایی دینی و…
خبرنگار خبرگزاری مقاومت در گفت‌وگویی با دکتر مجیبالرحمن رحیمی، نویسنده و پژوهشگر نام‌آشنای افغانستان، که شماری از کتاب‌های او نیز شامل فهرست «کتاب‌های ممنوعه» طالبان است، موضوع را به کنکاش گرفته است.
خبرگزاری مقاومت: جناب رحیمی! چرا گروه طالبان به جمع‌آوری و مصادره کتاب‌ها اقدام کرده‌اند؟
رحیمی: برای کسانی که در برابر طالبان قرار داشتند و دارند، چه در دوران مقاومت اول یا دوره جمهوریت، چهره انحصارطلبانه، تک‌صدایی و تک‌مذهبی این گروه معلوم بود. یک جریانی که بر اساس تفکر امارت‌طلبی و خلافت‌‌خواهی شکل گرفته و ریشه در مدرسه‌های پاکستان و دیوبند و جریان‌های اسلامی سیاسی متاخر دارد، ریشه در جنایت و قتل و کشار و ریشه در ساختارها و کُدهای قبیله‌ای دارد. طالبان در اقتصاد جرمی، قاچاق مواد مخدر و هم‌سویی با جریان‌های تروریستی دست داشتند و دارند. این‌ها برخی از مجموعه ویژه‌گی‌هایی را نشان می‌دهد که مکتب و روش فکر این گروه را بیان می‌کند. در این طرز تفکر گروه طالبان برای مخالفان سیاسی، فکری و برای کثرت‌گرایی در جامعه جایگاهی قایل نیستند. طالبان از نظر فکری استوار بر نظریه امارت و خلافت هستند و آن‌هایی که به طالبان بیعت نمی‌کنند، باغی و مباح‌الدم خطاب می‌شوند و هر نوع برخورد با آنان مجاز دانسته می‌شود. بر این اساس، جای تعجب برای من این است که چگونه گروه طالبان در بیش از دو سال از حاکمیت‌شان متوجه کتاب‌ها و کتاب‌خانه‌ها نشده بودند. وقتی تصفیه را در کتاب‌خانه‌های عمومی و کتاب‌خانه‌های دانشگاه‌ها آغاز کردند و مجموعه‌ای از کتاب‌هایی که از نظر طالبان خلاف ارزش‌های دینی و خلاف ارزش‌های طالبان به حساب می‌آمد، آن کتاب‌ها را از کتاب‌خانه‌ها بیرون آوردند، این کار را نه‌تنها در کتاب‌خانه‌های عامه و دانشگاه‌ها بلکه در سراسر افغانستان کردند. حتا مکتب‌هایی که کتاب‌خانه داشتند را هم تصفیه کرده‌اند. در قدم بعدی، به‌گونه مسلحانه و با زور به انتشارات‌ها و کتاب‌فروشی‌ها هجوم بردند و یک مجموعه کتاب‌ها را بر اساس فهرست و یک مجموعه دیگر دلخواه و زمانی که وارد کتاب فروشی‌ها شده‌اند را برداشته و با خود برده‌اند. در ضمن ناشران را به دفاتر و مراکز خود خواسته و از آنان تعهد کتبی گرفته‌اند که این کتاب‌ها را دیگر چاپ و عرضه نکنند. کسانی که مخالفت کرده‌اند به لت‌وکوب آنان پرداخته‌اند که آقای مقصودی، مسوول انتشارات مقصودی، را خبر دارید که لت‌وکوب و بعد زندانی کرده‌اند. با این عمل چهره واقعی گروه طالبان در بحث رسانه‌ها و آزادی بیان، همدیگرپذیری و تعامل با دانش و خرد انتقادی یا تفکر انتقادی برای کسانی که طالبان را کمتر می‌شناختند، بیشتر برملا شد.
خبرگزاری مقاومت: گروه طالبان کدام کتاب‌ها را مصادره کرده و در چند عنوان کتاب شما که از سوی این گروه ممنوع شده است، چه موضوعاتی روی آن پژوهش شده بود؟
رحیمی: به صورت عموم اگر یک دسته‌بندی کلان انجام دهیم، شاید شماری از کتاب‌ها از این دسته‌بندی بیرون بمانند، اما گروه طالبان کتاب‌هایی را که در حوزه تاریخ نوشته شده و یک روایت جدیدتری از تحولات و قضایای افغانستان ارایه می‌کنند را ممنوع قرار داده اند. دوم، کتاب‌هایی را که به بحث‌های هویتی و تحولات اخیر در افغانستان ارتباط دارد را که شامل مبارزات و تلاش‌های اقوام در افغانستان می‌شود به شمول تاجیک‌ها، ازبیک‌ها و هزاره‌ها که این مجموعه از کتاب‌ها را به صورت عموم ممنوع کرده‌اند، چه در مورد شخصیت‌ها و چهره‌های این جریان‌ها و چه در مورد تاریخ این اقوام به شمول کتاب‌هایی که در مورد قهرمان ملی افغانستان، شهید احمدشاه مسعود، نوشته شده است و کتاب‌هایی که در مورد استاد عبدالعلی مزاری و مارشال دوستم نوشته شده، همه شامل این فهرست می‌شود. بخش سوم را هم می‌شود حوزه روشنفکری دینی بدانیم؛ کتاب هایی که بیشتر در حوزه دینی و حوزه تساهل و مدارا در دین بحث کرده‌اند، شامل این بخش هستند.
بخش چهارم هم کتاب‌هایی هستند که در مورد گروه طالبان و جریان‌های تروریستی نوشته شده‌اند. تمام کتاب‌هایی که در نقد طالبان و جریان‌های تروریستی و دهشت‌افگن و پیوند این جریان ها با پاکستان نوشته شده‌اند و نقش پاکستان در ایجاد گروه طالبان و دیگر گروه‌های دهشت‌افگن در افغانستان را بیان می‌کند. در آخر هم کتاب‌هایی که در حوزه ادبیات به ویژه داستان و رمان نوشته شده و دیدگاه متفاوتی از وضعیت را ارایه می‌کنند، شامل کتاب‌های ممنوعه از سوی گروه طالبان هستند. فکر می‌کنم اکثریت کتاب‌ها در برگیرنده همین حوزه‌ها است.
کتاب‌های من که شامل این فهرست شده و طالبان آن را جمع‌آوری کرده‌اند، کتاب «نقدی بر ساختار نظام در افغانستان» است که تحقیق و پژوهشی در مورد چگونگی جامعه افغانستان است و این که با توجه به داده‌های علمی-نظری که وجود دارد، چه نوع نظامی برای افغانستان مناسب و درست است. نتیجه‌گیری‌هایی در این کتاب صورت گرفته بود و پیش از سقوط من این کتاب را بازنگری کردم و یک فصل دیگر بر آن افزودم و پانزده سال دوران جمهوریت را نیز ارزیابی کردم.
کتاب دوم، پایان‌نامه دکترای من است که باور دارم یکی از کارهای مهم و بنیادی من در حوزه پژوهش به شما می رود. این کتاب نقد تفکر و یا جهان‌بینی و برداشت حاکم در حوزه تاریخ و هویت در افغانستان می‌پردازد. این کتاب به زبان انگلیسی نوشته شده و در بریتانیا و نیویارک نشر شده و برگردان فارسی آن پس از سقوط جمهوریت در کابل نشر شد.
کتاب سوم در دو جلد که در مورد زنده‌گی شهید احمدشاه مسعود است با عنوان «احمدشاه مسعود، شهید راه صلح و آزادی» که بیشتر نقش من تالیف و جمع‌آوری نوشته، مقالات، اشعار، برداشت‌ها، دیدگاه راجع به قهرمان ملی افغانستان و زنده‌گی‌نامه شهید احمدشاه مسعود است. این کتاب بار اول از سوی بنیاد شهید مسعود نشر شده و بار دوم و پس از بازبینی چاپ شده است. این کتاب بخش مهم تاریخ ما را احتوا می‌کند.
کتاب چهارم هم بحث های جدل‌برانگیز است. طالبان اما کتاب دیگری که قطور از این کتاب‌ها هستند و من آن را از زبان عربی به فارسی برگردان کرده ام زیر نام «حیات صحابه» را شامل فهرست نکرده‌اند. اما کتاب تازه که ترجمه کرده ام به‌نام «دین، دولت و تطبیق شریعت» که یک بحث بسیار انتقادی و جدی در حوزه رابطه حکومت و دین و بحث تطبیق شریعت که ارتباط مستقیم به قضایای معاصر و بحث طالبان، داعش و حزب التحریر می شود را دارد، شامل فهرست کرده‌اند.
خبرگزاری مقاومت: ادامه این تلاش‌های گروه طالبان که در پی طالبانیزه کردن افغانستان است، افغانستان و مردم را با چه سرنوشتی رو‌به‌رو خواهد کرد؟
رحیمی: اقدام اخیر طالبان بیشتر همان بیجاره‌گی و استیصال این گروه را نشان می‌دهد. این تصمیم به هیچ وجه از یک موضع قوت و برتر اتخاذ نشده است. بلکه تصمیمی است که معمولاً رژیم‌های دیکتاتور و مستبد و جریان مذهبی-سیاسی مستبد به آن متوسل می شوند و هیچ گاهی در تاریخ حکومت‌های مشروع و برخاسته از رای و انتخاب مردم این تصمیم را نگرفته و نمی‌گیرند. این تصمیم بیشتر دشمنی با علم و کتاب است و انسان را بیشتر به یاد تفتیش عقاید در اروپای قرون وسطا و جریان وحشتناک کتاب‌سوزی مغول‌ها در منطقه ما می‌اندازد. همچنان به یاد جریان‌های استبدادی که پس از شکل‌گیری افغانستان اتفاق افتاده می‌اندازد. روند امیر عبدالرحمان تا حبیب‌الله خان که تا دوران مصاحبان که خودشان مطبعه و نشراتی داشتند و بدون اجازه و اذن آنها نه کتابی وارد افغانستان می‌شد و نه کتابی نشر می‌شد. باری هم که کتاب غلام محمد غبار به نام «افغانستان در مسیر تاریخ» را نشر و دو باره مصادره کردند که با سقوط خاندان شاهی و جمهوریت داوودخان دیدیم که این کتاب دوباره چاپ شد و به یکی از کتاب‌های پر فروش تبدیل شد. این عملکردها همیشه با واکنش منفی مردم به همراه می‌شود و به نفع حاکمیت‌های استبدادی نیست.
اگر سیاست‌های گروه طالبان را پس از آمدن‌شان به افغانستان مرحله به مرحله دنبال کنیم، دیده می‌شود که آزادی رسانه‌ها و بیان را از بین بردند، اطلاع رسانی و دسترسی به اطلاعات را محدود کردند، رسانه های آزاد یا سقوط کردند و یا هم در اختیار گروه طالبان قرار گرفتند، و بعد نصاب درسی را در افغانستان تغییر دادند که این تغییر شامل مکاتب عصری و مدارس دینی می‌شود. این نصاب در زمان جمهوریت با سرمایه گذاری‌های بسیار هنگفت شکل گرفته بود. در همین راستا مکاتب دختران را بستند و آنان را تشویق کردند تا به مدرسه‌ها بروند و سیاست مدرسه‌سازی به سراسر افغانستان گسترش یافته و به نوعی از مسابقه تبدیل شده است؛ چون برای شماری درآمد هم دارد و همچنان در راستای اهداف طالبان شکل می‌گیرد. در همین مسیر بحث مصادره کتاب آغاز شد.
با فکر باطلی که طالبان دارند، می‌خواهند زندانی ایجاد کنند تا با حراست و پاسبانی مکتب و تفکر طالبانیسم تدریس شود و با استفاده از تمامی ابزار به تبلیغ آن پرداخته شود تا جریان مخالف فکر طالبان به حاشیه رانده و از دسترس خارج شود. اما با توجه به آگاهی که در جامعه شکل گرفته و با تکانه‌ای که در طول چهل و پنج سال در جامعه ایجاد و در دوره جمهوریت به رشد و باروری رسید و با توجه به انقلابی که در حوزه تکنالوژی معلوماتی اتفاق افتاده و دسترسی به انترنت و شبکه‌های اجتماعی و در سال‌های اخیر هم بحث هوش مصنوعی این‌ها همه دست به دست هم داده، مجال و فرصت را از رژیم‌های استبدادی گرفته تا بتوانند معلومات را صددرصد کنترل کنند. اگر آنها با توصل به زور جلو گسترش معلومات را در حوزه‌ای بگیرند و محدود بسازند، ابزار و امکانات جدیدی وجود دارد که مردم با استفاده از آن به معلومات دسترسی پیدا کنند. آرزومندم که کتاب‌های ممنوعه از سوی گروه طالبان خواننده‌گان بیشتری پیدا کنند و نویسنده‌گان، ناشران و کسانی که علیه تفکر طالبانیسم فعالیت می‌کنند بتوانند زمینه‌ها و ابزارهای خلاق‌تری را ایجاد کنند تا این کتاب‌ها بیشتر به دسترسی مردم قرار گیرد.
خبرگزاری مقاومت: ممنون از این که فرصت گذاشتید و با ما صحبت کردید.
رحیمی: سلامت باشید.
