اشاره:
شماری از نهادهای مدافع حقوق خبرنگاران با نشر گزارش‌هایی وضعیت خبرنگاران و فعالیت رسانه‌ها در افغانستان تحت تسلط گروه طالبان را وخیم توصیف کرده‌اند.
سازمان گزارشگران بدون مرز به تازگی با نشر گزارشی گفته که افغانستان از جمع خطرناکترین کشورها برای خبرنگاران است. این نهاد افزوده که گروه طالبان از زمان تسلط دوباره بر افغانستان، رسانه‌های مستقل را سرکوب کرده و خبرنگاران را به اتهام «جاسوسی» بازداشت می‌کنند.
مرکز خبرنگاران افغانستان نیز در گزارش سالانه‌اش گفته که رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان در سال گذشته (2023) با محدودیت‌های شدیدی مواجه بوده‌اند و حقوق‌شان به شکل گسترده‌ای نقض شده است.
خبرنگار خبرگزاری مقاومت در گفت‌وگو با صدیق‌الله توحیدی، از پیش‌کسوتان حوزه روزنامه‌نگاری وضعیت رسانه‌ها پس از اشغال افغانستان توسط طالبان را به بحث گرفته است.
خبرگزاری مقاومت: جناب توحیدی! در آغاز این گفت‌وگو لطفاً برای ما بگویید که رسانه‌های افغانستان در بیش از دوونیم سال پس از تسلیم‌دهی کشور به دست گروه طالبان با چه سرنوشتی مواجه بوده است؟
صدیق‌الله توحیدی: ما در پیش از 15 اگست سال 2021 یک دوره در حال صعود را در زمینه کار و توسعه رسانه‌ای پشت سر گذاشتیم. افغانستان در مقیاس کشورهای بزرگ نه، بلکه در مقیاس خودش بیش از ده‌ها شبکه تلویزیونی، رادیو و صدها نشریه و روزنامه در افغانستان فعالیت داشت. این توسعه رسانه‌ای پس از سال 2015 آهسته آهسته متوقف شد، اما کار رسانه‌ای کماکان ادامه داشت و قوانینی که حامی آزادی بیان و آزادی رسانه‌ها در افغانستان بود، وجود داشت.
با وجود حملات تروریستی گروه طالبان و کشتن و اختطاف خبرنگاران، کار اطلاع رسانی به وجه احسن ادامه داشت و مردم افغانستان منبع اصلی اخذ خبر را رسانه‌های داخل کشور می‌دانستند. پس از سقوط و تسلیم‌دهی افغانستان به دست یک گروه متعصب، متحجر و تروریست تمام ابعاد زندگی مردم کشور متاثر شد، بویژه سکتور رسانه‌ای هم با رکود جدی مواجه شد. در بیش از دوونیم سال پسین سانسور رسمی پیش از نشر و پس از نشر، محدودیت بر کار خبرنگاران زن در رسانه ها، توهین، تحقیر، لت‌وکوب و ضرب‌و‌شتم خبرنگاران به یک امر معمول تبدیل شده است. تنها در سال 2023 میلادی 168 مورد خشونت با خبرنگاران به ثبت رسید که اکثریت قریب به اتفاق این موارد از سوی گروه طالبان انجام شد. شمار زیادی از خبرنگاران افغانستان را ترک کردند. حدود پنجاه تا شصت درصد رسانه‌های افغانستان از کار باز ماند. چهار فرمان و یا دستورالعمل از سوی طالبان در مورد رسانه‌ها صادر شد که تمام آن حاوی مواردی محدودکننده برای کار رسانه‌ای در افغانستان می‌باشد. امروز در افغانستان رسانه‌های خصوصی و آزاد اصلاً آزادی عمل ندارند، دسترسی به اطلاعات ندارند، منابع حکومتی که به دست گروه طالبان است، از دادن معلومات خودداری می‌ورزند. هیچ رسانه‌ای در داخل افغانستان صلاحیت پوشش رویدادهای امنیتی را ندارند. هیچ رسانه‌ای در داخل افغانستان حق پوشش رسانه‌ای زنان معترض را بعد از حوادثی که در سال‌های 2021 و 2022 اتفاق افتاد، ندارند. هر خبری که از سوی رسانه‌های داخل افغانستان نشر می‌شود، سعی می‌گردد تا مطابق سلیقه و خواست طالبان باشد. هیچ خبری برخلاف خواست گروه طالبان در رسانه‌های داخلی به نشر نمی‌رسد. رسانه‌ها و خبرنگاران مانند سایر مردم افغانستان اسیر یک گروه جاهل و متعصب هستند که مجبورند بر اساس دساتیر این گروه عمل کنند.
خبرگزاری مقاومت: بر این اساس رسانه‌هایی که در داخل به فعالیت خود ادامه داده‌اند، صدای مردم را بازتاب داده نمی‌توانند و به دستگاه‌های تبلیغاتی گروه طالبان تبدیل شده‌اند، درست است؟
صدیق‌الله توحیدی: عملا آزادی عمل در کار رسانه‌ها وجود ندارد. گروه طالبان با وجود این که رادیو و تلویزیون دولتی افغانستان را در اختیار دارند، تمام آزادی‌های رسانه‌ها را سلب و از آن‌ها استفاده تبلیغاتی می‌کنند. متاسفانه در داخل افغانستان هیچ‌کسی صلاحیت آن را ندارد تا به مواردی بپردازد که طالبان با آن موارد مشکل دارند. اگر پرداخته هم می‌شود بسیار سعی می‌کنند تا طرف طالبان تحریک نشوند. سابقه برخورد گروه طالبان با رسانه‌ها خصمانه است. شما می‌دانید که در سال 2001 تا سقوط نظام پیشین و برگشت دوباره طالبان بواسطه استخبارات جهان و منطقه عامل اصلی قتل بیش از 140 خبرنگار در این سال‌ها همین گروه بوده است. از سر بریدن اجمل نقشبندی توسط ملا دادالله آغاز شد و تا آخرین روزهای سقوط حکومت ادامه یافت.
این سابقه خصمانه اعتماد رسانه‌ها را نسبت به گروه طالبان کاملا از میان برده و رسانه‌ها در یک حالت وحشت و ترس به سر می‌برند. فردی که خود اعتراف می‌کند که طراح اصلی حمله بر موتر کارمندان «موبی گروپ» بوده، امروز در همان بخش از اداره استخبارات این گروه کار می‌کند و به نظارت رسانه‌ها می‌پردازد. در چنین وضعیتی نه کسی جرات دارد و نه گذاشته می‌شود تا آزادانه به تهیه خبر و گزارش بپردازد. افغانستان به یک زندان وسیع مبدل شده که زندان‌بان آن ملا هبت‌الله و گروه طالبان است.
خبرگزاری مقاومت: در این مدت شماری از رسانه‌ها در بیرون از افغانستان راه‌اندازی شده است، شما فعالیت رسانه‌های در تبعید را برای انعکاس صدای مردم چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صدیق‌الله توحیدی: با یک بررسی سریع می‌توانید دریابید که امروزه مردم افغانستان اطلاعات خود را با پیگیری رسانه‌های در تبعید افغانستان تکمیل می‌کنند. دیگر خبرهای ساعت 6 شام تلویزیون طلوع منبع اصلی خبر برای مردم افغانستان نیست؛ چون گروه طالبان در تمام بخش‌ها نفوذ دارند و رسانه‌هایی که در داخل به کار خود ادامه داده‌اند، از روی ناگزیری است؛ زیرا کاری جز کار رسانه‌ای ندارند، ورنه هیچ خبرنگاری حاضر به کار در محیطی که گروه طالبان باشد، نخواهد بود.
خبرگزاری مقاومت: در اعلامیه‌ها و گزارش‌هایی که در این مدت از سوی نهادهای بین‌المللی حقوق بشری به نشر رسیده است، چقدر به وضعیت رسانه‌ها و خبرنگاران افغانستان پرداخته شده است؟ به تازه‌گی هم قرار است نشستی در دوحه برگزار شود و سازمان ملل متحد نماینده‌ای برای آغاز گفت‌وگوهای سیاسی در افغانستان بگمارد، این اقدام بحران موجود در کشور را حل خواهد کرد؟
صدیق‌الله توحیدی: بعد از 15 اگست سال 2021 میلادی جهان و دنیا تمام ارزش‌های دموکراتیک در افغانستان را از نظر دور کردند. دیگر اصلا نه آزادی بیان در افغانستان نه حقوق زنان و مسایل حقوق بشری برای‌شان مهم نیست. اما مستندسازی نهادهای حقوق بشری در زمینه نقض حقوق بشر و حقوق زنان و آزادی بیان که شامل ارزش‌های حقوق بشری است، در آینده فرصت را مساعد می سازد که با حل سیاسی مسایل افغانستان با استفاده از این استناد علیه گروه طالبان در مجامع جهانی استفاده شود. اما این که نماینده سازمان ملل متحد برای حل بحران افغانستان بتواند کاری را از پیش ببرد، باور من این است تا زمانی که گروه طالبان بر سر قدرت تام هستند و سلطه دارند، نه تنها که حرف ملل متحد را نشنیده می‌گیرند، تلاش‌های این نماینده هم به یک نتیجه مثبت نخواهد رسید. کشورهای جهان و منطقه باید فشار لازم را بر گروه طالبان وارد کنند تا این گروه به خواست‌های مردم افغانستان تسلیم شوند. این فشار از هر راه ممکن چه سیاسی و نظامی باید صورت گیرد.
